Himantoglossum hircinum (L.) Sprengel

Bokkenorchis

F:    Orchis Bouc, Satyre fétide, Orchis à odeur de bouc

E: Lizard Orchid

D:   Bocks-Riemenzunge, Bocksorchis

Syn.:   Satyrium hircinum L., Orchis hircinea Lindley, Aceras hircina Crantz, Loroglossum hircinum (L.) Richard

Ety.:    Himantoglossum komt van het Grieks Himas (riem) en Glossa (tong) wat wijst op de vorm van de lip. Hircinum komt van het Latijn Hircinus (bok) wijzend op de geur die de bloem verspreid.

Beschrijving: Plant 30 tot 90 (110) cm hoog. Één van de grootste en meest forse Europese orchideeën. Bladeren langs de stengel verspreid, naar boven toe kleiner wordend. Aanvankelijk staan de vier tot zes bladeren in een rozet. De hogere bladeren staan schuin omhoog terwijl de bovenst bladeren stengelomvattend zijn. Tijdens de bloei verwelken de bladeren vaak. De onderste bladeren zijn langwerpig of lancetvormig. In het midden het breedst. Schutbladeren even lang of iets langer dan de vruchtbeginsels. Bloeiwijze tamelijk veelbloemig in een dichtbezette tros. Later staan de bloemen meer uit elkaar. Bloemen onaangenaam riekend (bokkengeur). Sepalen en petalen kapvormig samen neigend, groenachtig of grijsachtig groen met rode streepjes. Lip drielobbig met een sterk verlengde, riemvormige middenlob die aan de top gespleten is. Middenlob vaak sierlijk gekruld en spiralerend (30-65 mm lang). De zeer spits uitlopende paarse zijlobben zijn aan de bovenrand sterk gegolfd. Basis van de lip witachtig met purperrode, papilleuze borsteltjes bezet. Spoor zeer kort, iets gebogen, ongeveer een vierde zo lang als het vruchtbeginsel.

Variabiliteit: enkel in bloemkleur en grootte enigszins variabel.

Bloeitijd: mei-juni

Habitat: plant van kalkrijke, min of meer ruig begroeide plaatsen. Langs bosranden, bij steenhopen, op wegbermen, onder struweel, in eikenbosjes en in lichte duinbosjes, op steenachtige ruige hellingen. In Frankrijk een vrij algemene bermplant in bepaalde streken. Zeer zeldzaam in duinen.  De laatste jaren nemen de populaties langsheen de ganse Belgische kust explosief toe met vaak honderden exemplaren !

Zeldzaamheid: In België zeldzaam (Vlaanderen en Wallonië), beperkt tot gebieden en streken met een sterke invloed van de kalkbodem. Lijst A.

Gelijkende soorten: Niet te verwarren met andere soorten. De lange lip en de bokkengeur maken dat de determinatie haast blindelings kan gebeuren.

Opmerkingen: De weinig aangenaam ruikende bloemen trekken een groot aantal bestuivers aan, vooral vliesvleugeligen zoals Apis, Andrena, Bombus, Eucera, Osmia en Xylocopa maar ook enkele vliegensoorten, vlinders en kevers. De bloemen hebben weinig of geen nectar. Het is een soort die soms kan optreden in bermen als een pionier soort. Ze verdwijnt dan soms weer plots na korte tijd.