Spiranthes spiralis (L.) Chevall - Herfstschroeforchis

F:    Spiranthe d’automne
E: Autumn Ladies’ Tresses
D:   Wendel-Orchis, Herbst-Drehwurz

Syn.:    Spiranthes autumnalis Richard

Ety.:    Spiranthes komt van het Grieks Speira (kromming) en Anthos bloem en wijst op de plaatsing van de bloemen.  Spiralis komt van het Latijn Spira (spiraal) en wijst daar ook op.

Beschrijving: Plant 10 tot 20 (30) cm hoog.  Rechtopstaande, naar boven toe klierachtig behaarde stengel.  Onder aan de voet kunnen nog enkele vergane bladresten (rozet van het vorige jaar) zitten Naast de bloemstengel zit een nieuw rozetje dat pas een week of twee later tevoorschijn komt. Bladeren, afgezien van de vergane blaadjes, afwezig aan de stengel.  Slechts een aantal vliezige, schedevormige blaadjes zichtbaar.  Bladrozet gewoonlijk sterk tegen de grond gedrukt.  Bovenste blaadjes schutbladachtig, klierachtig behaard, langer dan de vruchtbeginsels. Bloeiwijze dun, met 6 tot 20 in een spiraal gerangschikte bloemen.  Bloemen wit, enigszins welriekend, door de knievormige bocht van het vruchtbeginsel horizontaal gericht.  Sepalen naar voor gericht, aan het einde naar buiten gebogen. Aan de buitenkant naar de basis toe fijn behaard. De zijdelingse petalen zijn stomp.  Lip bootvormig, aan het einde naar beneden gebogen met een onregelmatig gehakkelde rand.  

Variabiliteit: weinig variabele soort

Bloeitijd:  in augustus, na de eerste regens. In het zuiden vaak pas in november – december bloeiend omdat de regens daar later komen.  De laatste orchidee die tot bloei komt.  Bladrozetten zichtbaar van september tot april, daarna verwelkend en verdwijnend. 

Habitat: Kortgrazige weiden op licht zure tot basische, lemige zandgronden en kalkverwerkingsgrond. In oude, enigszins ontkalkte duinvalleien met een korte vegetatie, heischrale graslanden en kortgrazige kalkgraslanden. Droog in de zomer, maar vochtiger in de winter.

Zeldzaamheid: In België slechts op 1 plaats met enkele individuen voorkomend.  Lijst B!!!

Gelijkende soorten: Enkel Goodyera repens vertoont wat overeenkomsten maar die komt in een heel ander biotoop voor en heeft andere bladeren.  Bovendien is de bloeitijd van Spiranthes spiralis zo verlaat dat verwarring onmogelijk is. 

Opmerkingen: De bloemen worden bestoven door kleine insecten,  bijen en hommels, volgens een evolutief sterk gespecialiseerd mechanisme dat kruisbestuiving bevordert.  De vers geopende bloemen hebben een zeer gedrongen perianth rond het zuiltje waardoor het insect niet aan de nectar kan aan de basis van de lip.  Door te wringen krijgt het dier de polliniën op zich.  Nadat de polliniën verwijderd zijn, zal de bloem zich verder openen waardoor de nectar kan bereikt worden.  Het insect, bedekt met polliniën, trekt naar een andere plant en begint steeds via de onderste bloemen.  Als deze reeds bezocht zijn geweest in het verleden, bestaat de mogelijk dat de polliniën op de kop van het insect op het stigma terechtkomen en aldus de bloem bevruchten.  Het insect kruipt verder en komt zo opnieuw verse bloemen tegen en de geschiedenis kan zich herhalen.

Om de filmpjes in een betere kwaliteit te zien, klik op het tandwieltje (instellingen) en kies een betere resolutie bij "kwaliteit".

Tekst : Bart Van de Vijver, video : Patrick Mannens,  foto’s : Patrick Mannens, Dirk Batenburg, Sandra Wilfert, Walter Van den Bussche, Daniel Ghyselinck, Bart Vercruysse, Ria de Neve.

Met dank aan de vele fotografen die ons beeldmateriaal bezorgden van deze soort.

Volgende maand : Epipactis atrorubens

Alle foto’s zijn welkom.  Stuur ze naar secretariaat@semo.vlaanderen.  Alvast bedankt.