Orchis italica POIRET
Italiaanse orchis
F: Orchis d’ Italie
E: Naked Man Orchid
D: Italienisches Knabenkraut
Syn.: Orchis longicrurus Link
Orchis longicruris subsp. longipenis Font Quer & Palau
Orchis undulatifolia Bivona
Ety.: het typusexemplaar is afkomstig uit Italië
Beschrijving :
Orchis italica is een middelgrote plant die meestal 20 tot 40 cm hoog wordt. De dikke stengel draagt aan de basis tussen de 5 en de 8 bladeren die een rozet vormen. Ze zijn ongeveer 5 tot 11 cm lang en hebben een breedte van 1,5 tot 2,5 cm. Erg karakteristiek voor deze soort is de gegolfde bladrand en de (meestal) zwart gevlekte rozetvormende bladeren. Hierdoor zijn ook vegetatieve exemplaren goed herkenbaar. Aan de stengel bevinden zich verder nog 1 tot 2 bladeren, die de jonge bloemknoppen beschermen tijdens het uitkomen.
De bloeiwijze is dicht- en veelbloemig en 3,5 tot 6,5 cm lang. De schutbladeren zijn erg klein en vallen niet op tussen de bloemen. De sepalen en petalen vormen een helm die flets roze tot lichtrood gekleurd kan zijn en waarin duidelijk purperrode nerven waar te nemen zijn. De lip is diep ingesneden en is drielobbig. De middenlob is op haar beurt nog eens ingesneden zodat de bloem echt de vorm heeft van een poppetje met een penis. De lipvorm gaf aanleiding tot de plant zijn Engelse naam. En gaf in 1954 ook aanleiding tot de beschrijving van de subspecies longipenis.
De bloemen zijn zeer ongelijk gebogen en geven de bloeiwijze een slordige, onregelmatige aanblik. Macro opnamen van de bloeiwijze tonen dit goed aan. De lip van de bloem bezit min of meer dezelfde kleur als de helm, maar bezit vaak vele kleine rode puntjes of vlekjes. Er is een spoor aanwezig waarin zich geen nectar bevindt en dat ongeveer half zo lang is als het vruchtbeginsel.
Variabiliteit :
Er zijn wel wat kleurafwijkingen bekend (wit “albiflora” – rood-hypochroom) en de bloeiwijze kan tijdens de bloei wel wat van vorm veranderen (cylindrisch – rond), maar verder is dit een constante soort en dat is zo in gans zijn grote verspreidingsgebied.
Bloeitijd :
De bloei is afhankelijk van de hoogteligging en de geografische ligging. Ze kan aanvangen vanaf begin maart en duren tot midden mei.
Habitat :
De soort verkiest kalkhoudende, vaak stenige bodems die een open vegetatiestructuur bezitten zoals onbemeste weilanden, wegbermen, phrygana of open eikenbosjes. Men kan ze aantreffen vanaf de kust tot op een hoogte van 1300 meter. Ze kan zowel op droge als vochtige plaatsen voorkomen.
Verspreiding :
Men vindt Orchis italica terug van het westelijke tot het oostelijke mediterrane gebied (Portugal, Spanje, Marokko, Tunesië, Algerije, Balearen, Italië, Malta, Kroatië, Griekenland, Turkije, Cyprus, Syrië, Libanon en Israël. Vaak komt deze soort in grote aantallen voor in geschikte terreinen.
Gelijkende soorten :
Deze soort is niet licht te verwarren met andere Orchis soorten door het rozet en de vorm van de lip.
Opmerkingen
Er zijn hybriden bekend met Orchis anthropophora, Orchis simia en Orchis punctulata.
Orchis xbivonae (O. anthropophora x O. italica)
Orchis xceltiberica (O.italica x O. simia)
Orchis xtochniana (O. italica x O. punctulata)
Tekst : Walter Van den Bussche, video : Patrick Mannens, foto’s : Patrick Mannens, Bart Vercruysse, Walter Van den Bussche, Annemieke van Drenth, Willy Van Steenberge, Daniel Ghyselinck, Dirk Batenburg, Walter Van Looken
Met dank aan de vele fotografen die ons beeldmateriaal bezorgden van deze soort.
Volgende maand : Orchis spitzeli
Alle foto’s zijn welkom. Stuur ze naar secretariaat@semo.vlaanderen. Alvast bedankt.
