Ophrys lutea Cavanilles
F: Ophrys jaune
E: Yellow ophrys
D: Gelbe Ragwurz
Syn.: Ophrys vespifera Brotero 1800
Arachnites luteus (Cavanilles) Todaro 1842
Ety.:
luteus is de latijnse benaming voor geel. Deze soort bezit een brede gele rand die heeft gediend voor de naamgeving.
Beschrijving :
Hoofdkenmerken van alle taxa die samen zijn gegroepeerd onder de subsectie Luteae:
- Lip vlak uitgespreid
- Lip met basale groeve (v-vormige insnijding aan de basis van de lip)
- Geen lijsten aanwezig voor de stempelholte (zoals wel het geval is bij de vertegenwoordigers van de sectie Tenthrediniferae)
- Einde van de middenlob van de lip niet gebogen maar opstaand.
Verder is het zuiltje niet spits verlengd maar rond, zijn er geen pseudo-ogen aanwezig en is er geen appendix aan het uiteinde van de lip.
Ophrys lutea is een plant die tot 30 cm hoog kan worden. De bloeiwijze bevat 2 tot 10 middelgrote bloemen met een liplengte tot 18 mm. De lip is drielobbig en vertoont een sterke knik aan de basis waardoor ze naar beneden is gebogen. Het centrum van de lip is donkerbruin gekleurd met 2 donkerblauwe vlekken als liptekening. De brede rand is kaal en geel. De zijlobben van de lip en ook de eindlob is niet naar onderen gebogen zoals bij de leden van de fusca groep maar eerder naar boven gewelfd.
De soort kent meer dan 15 bestuivers waaronder Andrena cinerea, Andrena senecionis, Andrena humilis, Colletes cunicularius, Halictus sp., Ptilophorus dufouri.
Variabiliteit
De soort bezit een groot verspreidingsgebied maar is zeer constant in vorm en kleur. De hoek die de lip vormt ter hoogte van de schouders is het beste kenmerk. Er zijn in de loop der tijden zéér veel soorten beschreven binnen deze subsectie, maar er is gerede twijfel of dit wel allemaal soorten zijn. Zo kan je in de 4e editie van Delforge (2016) 23 soorten terugvinden in de groep van Ophrys lutea.
Bloeitijd
De bloeitijd begint in het uiterste zuiden (Maghreb landen) al in maart, maar de hoofdbloeitijd valt hoofdzakelijk in april. In de meest noordelijke arealen kan dit nog uitlopen tot begin mei.
Habitat
Mediterraanse soort die de voorkeur geeft aan open bossen, garrigue/phrygana, extensief beheerde olijfgaarden, kalkgraslanden, wegbermen en verlaten akkers. Komt enkel voor op basenrijke bodems met kalk.
Verspreiding
De soort komt in het ganse middellandse zeegebied voor, van Portugal in het westen tot Turkije in het oosten. De meest noordelijke vindplaatsen bevinden zich in het 86e departement Vienne in Frankrijk.
Gelijkende soorten
De taxonomie van deze soort is niet éénduidig.
Hennecke (2021) houdt het op deze indeling:
- Ophrys lutea
(synoniemen o.a. O. galilea) - Ophrys sicula
(synoniemen o.a. O. archimedea, O. cythnia, O. migoutiana,
O. numida, O. penelopeae, O. lepida) - Ophrys murbeckii
- Ophrys phryganae (pro hybride)
(synoniemen o.a. O. hellenica, O. corsica)
Kühn, Pedersen en Cribb (2019) gebruiken de volgende indeling:
- Ophrys lutea subsp. lutea
(synoniemen o.a. O. phryganae, O. corsica, O. penelopeae - Ophrys lutea subsp. aspea
- Ophrys lutea subsp. galilaea
(synoniemen o.a. O. sicula, O. lutea var. minor, O. lepida,
O. pseudomelena, O. archimedea) - Ophrys lutea subsp. melena
In bepaalde streken, zoals op het eiland Sicilië en de westkant van Griekenland, is de variatie binnen de lutea subsectie aanzienlijk. Delforge onderscheidt in zijn laatste gids van 2016 liefst 5 taxa voor Sicilië en 7 voor de westelijke regio van Griekenland.
Een goed kenmerk om O. lutea, O. sicula en O. phryganae van mekaar te onderscheiden, is de hoek die de zijlobben maken met de centrale as van de lip:
lutea 80°
sicula 48°
phryganae 63°
Opmerkingen
Er zijn kruisingen bekend met andere Ophrys soorten, die in hetzelfde gebied voorkomen, zoals O. lupercalis, O. funerea, Ophrys araneola, Ophrys bombyliflora, Ophrys speculum en O. incubacea.
Tekst : Walter Van den Bussche, video : Patrick Mannens, foto’s : Patrick Mannens, Walter Van den Bussche, Etienne De Keukelaere, Felix Baeten.
Met dank aan de vele fotografen die ons beeldmateriaal bezorgden van deze soort.
Volgende maand : Dactylorhiza foliosa
Alle foto’s zijn welkom. Stuur ze naar secretariaat@semo.vlaanderen. Alvast bedankt.
